Deel 4 van 4: Gebruik van het Novius architectuur raamwerk

Een beproefde beschrijving van enterprise architectuur die voortbouwt op gevestigde standaarden en architectuurpraktijken

In blog 2 heb ik het 'koffertje' van architecten geïntroduceerd. Naast de architectuurfunctie, het vakmanschap en de praktijkervaring zit daar de kennis in over het beschrijven van architecturen. In dit blog laat ik zien wat we bij Novius gebruiken om veranderingen 'onder architectuur' te realiseren.

De kern van het beschrijven van architecturen is het brengen van inzicht en overzicht in de huidige en gewenste situatie, op een manier zodat uiteenlopende belanghebbenden het verhaal kunnen begrijpen. We willen dus een boodschap overbrengen. De kunst is elke keer om vast te stellen wat we willen bereiken bij welke doelgroepen en om daar dan de juiste vorm bij te vinden.

Bij het beschrijven van architecturen gebruiken we principes en modellen

Principes zijn de afspraken die we maken over de inrichting van een bedrijf. Ieder principe heeft een rationale en een relatie met strategische doelstellingen. Daarmee wordt het belang van een principe duidelijk. Door de principes toe te passen bij iedere verandering weten we dat verschillende oplossingen die gerealiseerd worden, in grote lijnen aansluiten op de toekomstvisie van de organisatie. Het principe maak ik graag nog wat concreter door een paragraaf Implicaties, waarin ik beschrijf wat te verwachten gevolgen van het principe zijn voor de bedrijfsinrichting. In de eerder gebruikte metafoor van het bestemmingsplan zou het principe kunnen zijn: we bouwen duurzame, klimaatvriendelijke woonwijken. Met als rationale de doelstelling in 2050 CO2 neutraal te zijn. En als implicaties nemen we op dat er gebouwd wordt rondom gras- en parkvoorzieningen, met veel bomen voor schaduw en reductie van hittestress en de aanleg van gescheiden riolen voor vuil en regenwater.

Naast principes gebruiken we modellen om architecturen te beschrijven. De aanpak voor het opstellen van modellen gaat uit van een tweedeling. Eerst bepaalt u wat u wilt bereiken met het model: welke boodschap ga je vertellen aan wie. Vervolgens kunt u het model gaan opstellen, gebruikmakend van alle beschikbare bouwstenen (bv. enterprise architectuur, referentiearchitectuur en patronen) van binnen en buiten de organisatie.

Een deel van de modellen is voor eenmalig gebruik maar een groot deel van de modellen zoals de enterprise architectuur en domeinarchitecturen moeten bewaard blijven voor hergebruik. Om dit mogelijk te maken is het belangrijk om onderling afspraken te maken over ordening en taalgebruik. Dat is de reden waarom we gebruik maken van een raamwerk en een metamodel.

Uitleg over het Novius Architecture Raamwerk

Een architectuurraamwerk is niets anders dan een middel om onderdelen van de inrichting van een bedrijf te ordenen, een soort boekenkast die gevuld kan worden met diensten, kanalen, afdelingen bedrijfsfuncties, informatie, applicaties en apparaten. De manier waarop we dingen ordenen is echter niet willekeurig. Het geeft juist een extra logica waardoor de samenhang tussen al die aspecten duidelijk wordt. Het raamwerk helpt ons dus om veranderingen in de business logisch te koppelen aan consequenties voor de informatievoorziening. Andersom helpt het ons om vanuit bijvoorbeeld een nieuwe technologie terug te redeneren waar deze technologie voordeel kan brengen voor de procesuitvoering en de dienstverlening. Ik ken zelf het raamwerk voor een bestemmingsplan niet, maar ik verwacht dat daar ook altijd bepaalde aspecten terugkomen die in relatie staan met elkaar, zoals de functie van een wijk of gebouw (een school of een kantoor), de wegen die er naar toe leiden en de nutsvoorzieningen die aanwezig moeten zijn.

Waarom hanteert Novius een eigen raamwerk? Er zijn verschillende raamwerken op de markt beschikbaar. In grote lijnen omvatten ze dezelfde content, alleen de manier van ordenen verschilt. De indeling van het raamwerk geeft aan wat Novius belangrijk vindt in de samenhang tussen de verschillende onderdelen van de inrichting. Ten opzichte van andere raamwerken legt Novius de nadruk op evenwicht tussen business en IT aspecten. Business krijgt daardoor meer aandacht dan gebruikelijk in een architectuurraamwerk. Niet alleen de binnenkant van de business, processen & organisatie, heeft een plaats maar juist ook de buitenkant, klanten & dienstverlening waar het volgens ons allemaal om begonnen is. Daarnaast is het onderscheid tussen logisch (wat hebben we nodig) en fysiek (waarmee gaan we dat realiseren) essentieel. Het Novius Architectuur Raamwerk ziet er als volgt uit:

Modellen kennen we in vele soorten en maten. Om architectuur te beschrijven gebruiken we de taal ArchiMate. Die geeft richtlijnen voor welke woorden we ter beschikking hebben (elementen en relaties) en hoe we met die woorden weer zinnen kunnen maken (modellen) die weer onderdeel kunnen zijn van een groter verhaal (bedrijfsarchitectuur, domeinarchitectuur, project architectuur).

Net als bij een gewone taal heb je binnen de regels van ArchiMate vele mogelijkheden om je uit te drukken. In de loop van de tijd is de taal ook uitgebreid met allerlei concepten die voor specifieke gevallen geschikt zijn. Vanuit de praktijk hebben wij dus extra afspraken gemaakt over hoe de taal door Novius gebruikt wordt. Deze afspraken hebben we vastgelegd in het Novius metamodel. Het metamodel is opgezet door een mapping te maken van de ArchiMate elementen op ons architectuurraamwerk en door vervolgens een selectie te maken van elementen en relaties die we vaak gebruiken in onze praktijk. Op sommige onderdelen biedt ArchiMate te veel mogelijkheden gezien vanuit onze praktijk en bij andere aspecten van de architectuur hebben we behoefte aan een specifiekere invulling om explicieter te maken wat we nodig hebben in modellen, zoals het verschil tussen werk- en bedrijfsprocessen.

Dit metamodel bestaat uit de meest gebruikte onderdelen van ArchiMate. Dit betekent niet dat andere onderdelen niet gebruikt mogen worden. Het Novius metamodel werkt als een leidraad waar, als dat nodig is, van afgeweken kan worden - binnen de mogelijkheden van ArchiMate.

Gebruik van ArchiMate als taal

ArchiMate als taal helpt ons om kwalitatief goede modellen te maken. Door de juiste elementen en relaties te gebruiken wordt het mogelijk om modellen gestructureerd en herkenbaar op te slaan en om onderdelen opnieuw te gebruiken in andere modellen. Dit is met name voor de architecten zelf een groot voordeel bij het samenwerken met vakgenoten.

ArchiMate maakt gebruik van eigen symbolen voor elementen en relaties. Dat helpt ons om zuivere modellen te maken maar daarmee zijn de modellen nog niet voor iedere belanghebbende goed te begrijpen. Vaak ontstaat er veel verwarring als niet-architecten geconfronteerd worden met ingewikkelde platen met allerlei symbolen en kleurcoderingen. Om dit te voorkomen maken we als architect gebruikt van allerlei mogelijkheden om onze blokken en pijlen te visualiseren. We kunnen op basis van bijvoorbeeld processen en applicaties die we benoemd hebben een informeel model maken in PowerPoint of een andere tekentool met symbolen die begrijpelijk zijn voor de doelgroep. Het blijft wel belangrijk om over dezelfde elementen, in dit voorbeeld processen en applicaties, te blijven spreken. Dus het metamodel en de bijbehorende afspraken blijven van kracht in informele modellen.

Op zoek naar verdieping van jouw architectuur kennis?

We hebben het Novius metamodel en een aantal veelgebruikte views beschreven in de Novius Stijlgids. De publicatie is hier gratis te downloaden.